نظام اجتماعى‏ اسلام

بعد از نظام تربیتى و نظام اخلاقى، نظام اجتماعى مطرح مى‏شود. کسانى که آن شرایط در آنها به وجود آمد، با هم گره مى‏خورند و جامعه را به وجود مى‏آورند. این اجتماع، یک «اجتماع منتخب» است، نه یک «اجتماع غریزى و تولیدى» که افراد به خاطر تولید کنار هم جمع شده باشند.

جامعه‏اى که رسول اللَّه (ص) در مدینه به وجود آورد، جامعه‏اى است که به‏ آن جامعه اسلامى مى‏گوییم. نفراتى که با یک هدف هماهنگ شده بودند و آن را انتخاب کرده بودند، در جمعشان هم، همدیگر را انتخاب مى‏کردند. این جامعه بر اساس «روابط تولید» به وجود نیامد.

در تاریخ اسلام مى‏بینیم جامعه منتخبى که در مدینه تشکیل شد، با این معیارها به وجود آمد. آنها را جنگل‏ها جمع نکرده بود، دریاها جمع نکرده بود روابط اقتصادى جمع نکرده بود، قومیّت و قبیله‏ها به هم پیوند نداده بود که پیوندهایى را گسسته بودند. آنها جامعه‏اى منتخب بودند؛ جامعه‏اى که آنها را خصلت تولیدى جمع نکرده بود، ضرورت‏ها جمع نکرده بود، عادت‏ها یا دست تقدیر در کنار هم ننشانده بود، که انتخابشان آنها را با هم هماهنگ کرده بود. این چنین جامعه‏اى مادامى که آن بینش را داشت، هماهنگ پیش مى‏رفت و وقتى هم آن بینش را از دست مى‏داد، اصطکاک‏ها و درگیرى‏ها و در نتیجه تضادها و تصادم‏ها و در نتیجه جنگ‏ها و درگیرى‏ها به وجود مى‏آمد که هنوز هم شاهدش هستیم.

جامعه اسلامى، یک جامعه منتخب است و انتخابش هم نه بر اساس «نیازها»، نه بر اساس «تولید»، نه بر اساس «غریزه و انس» و نه بر اساس «قومیت و ملیّت»، بلکه بر اساس انتخابى است که افراد در اصل هدف داشته‏اند، بر اساس شرایطى است که در مرحله تربیت و اخلاق طى کرده‏اند.

جمع شدن و جدا شدن اینها از چنین زمینه‏اى برخوردار است. این جامعه منتخب از روابط تولیدى هم بى بهره نیست؛ در حالى که آن روابط تحت تأثیر این زمینه‏هاست.

جمع منتخب؛ یعنى جمعى که همدیگر را انتخاب کرده‏اند. کسانى که به مدینه آمده‏اند، کسانى نیستند که در مدینه کار داشته باشند. یکى از یمن، یکى از ایران و یکى از مکه آمده است.

امام سجاد (ع) در صحیفه سجادیه بر آنهایى درود مى‏فرستد که با دورها نزدیک و از نزدیک‏ها دور شدند. «1» این جمع را جمع اسلامى مى‏گوییم. البته در جامعه اسلامى، تمام خصوصیات جوامع دیگر نیز هست؛ یعنى تقسیم کار و ... نیز وجود دارد.

کسانى را که رسول اللَّه (ص) تربیت مى‏کرد، وجودهاى آزادى بودند که مى‏توانستند شغل‏هایشان را انتخاب کنند و تخصّص‏هایشان را پیدا کنند. آنها مى‏توانستند وقتى یک جامعه تشکیل مى‏شود، گیر شغل‏ها نباشند؛ چون مى‏دانستند ارزش در شغل نیست که در نقش آدمى است. تقسیم‏بندى شغل‏ها بر اساس نیازها، اهمیت‏ها، ضرورت‏ها و استعدادهاى آنها بود و کارهایى را عهده‏دار مى‏شدند که زمین مانده بود.

روشن‏تر بگویم: جمع‏ها، شکل‏هاى مختلفى دارند و جمع و مجتمع اسلامى، عظمتش در این است که نه جمع «عادى» است، نه جمع «ماشینى» و نه جمع «سازمانى»، جمعى است که هر واحدى خود مدیر است.

در جمع‏هاى عادى، در یک اداره وقتى کارمندى کار خود را انجام نداد، مدیر، مسئولِ کمبودى است که به وجود آمده است. مدیر یا هیئت مدیره، باید خلأ را بر طرف کنند، در حالى که در جمع عالى رسول اللَّه (ص) هر کس هم مدیر است و هم کارمند: «کُلُّکُمْ رَاعٍ وَ کُلُّکُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِیَّتِه».

 و در این جمع دیگر کسى نمى‏گوید من کار خود را کردم و به من مربوط نیست؛ زیرا آنچه به او مربوط است، کار زمین مانده است.

تقسیم کار به این کیفیت، انسانى‏ترین نوع تقسیم کار است.

حرکت صص 124تا 127